Zgodnie z art. 38 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym organy samorządu województwa zobligowane są do sporządzenia audytu krajobrazowego. W województwie pomorskim jednostką odpowiedzialną za jego przygotowanie jest Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego.

Audyt krajobrazowy jest szczególnym narzędziem zarządzania krajobrazem, którego celem jest identyfikacja krajobrazów występujących na terenie całego województwa wraz z określeniem cech charakterystycznych i oceną wartości każdego z nich. Dokument ten sporządzany jest nie rzadziej niż raz na 20 lat, stanowiąc tym samym najbardziej kompleksową analizę przestrzeni regionu obejmującą w szczególności elementy przyrodnicze i kulturowe o największym wpływie na ocenę krajobrazu i jego walorów.

Z uwagi na złożoność procedury, a także szeroki zakres i poziom szczegółowości prac określony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych, prace te zostały podzielone na kilka etapów. Każdy z nich obejmuje szereg działań, których zakres i czasochłonność są zróżnicowane. Część działań wykonywanych jest równolegle, jednocześnie wiele z nich wymaga kolejnych weryfikacji prowadzonych stosownie do kolejnych etapów prac.

Stan prac nad audytem krajobrazowym

W Pomorskim Biurze Planowania Regionalnego aktualnie trwają prace związane z przygotowaniem dokumentacji, która będzie stanowić podstawę do opracowania projektu audytu krajobrazowego w województwie pomorskim. W całości został wykonany etap identyfikacji krajobrazów, polegający na wyznaczeniu granic oraz klasyfikacji krajobrazów, w konsekwencji czego obszar całego województwa został podzielony na zróżnicowane typologicznie jednostki krajobrazowe, wydzielone w obrębie mezoregionów fizycznogeograficznych. Łącznie wyznaczono takich jednostek niemal 2 tysiące.

Opracowana została również baza danych dotycząca charakterystyki krajobrazów. Obejmuje ona występujące w przestrzeni elementy przyrodnicze i kulturowe (cechy analityczne), a także zjawiska, niejednokrotnie bezpośrednio niemierzalne, dotyczące tradycji (cechy syntetyczne). Wykonane także zostały – zgodnie z metodologią zawartą w rozporządzeniu – obliczenia wartości wskaźników właściwych dla poszczególnych cech. Wstępna ocena zidentyfikowanych krajobrazów polegała na zestawieniu wyników obliczeń wskaźnikowych, na podstawie których prowadzona jest ocena jednostek krajobrazowych, w tym wybór jednostek priorytetowych.

Wyniki tych zestawień i obliczeń wskaźnikowych, wraz z danymi metryczkowymi jednostek krajobrazowych, stanowią zasadniczą treść tak zwanych Kart Charakterystyki Krajobrazów. Przedmiotowe Karty są opracowywane dla każdej wydzielonej jednostki krajobrazowej.

Aktualnie rozpoczynają się prace nad uzupełnieniem Kart Charakterystyki Krajobrazów dla krajobrazów priorytetowych, w zakresie dokumentacji fotograficznej i kartograficznej oraz części opisowej. Częściowo dokumentacja ta została już przygotowana podczas przeprowadzonych prac terenowych. Pozostała część będzie na bieżąco uzupełniania i uszczegóławiana, zwłaszcza w kontekście prac nad wnioskami i rekomendacjami, między innymi na podstawie wyników prac terenowych zaplanowanych w okresie wiosennym i letnim w 2022 roku.

Równolegle trwają prace polegające na określeniu zagrożeń dla możliwości zachowania wartości dla krajobrazów priorytetowych oraz krajobrazów w obrębie obszarów i obiektów określonych w art. 38a ust. 3 pkt 2 ustawy. Do obszarów tych należą: parki krajobrazowe, parki narodowe, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody, obszary Sieci Światowych Rezerwatów Biosfery UNESCO (MaB) wraz z obszarami proponowanymi do powiększenia oraz obiekty znajdujące się na listach Światowego Dziedzictwa UNESCO i proponowane do umieszczenia na tych listach. Tak określone obszary i obiekty chronione obejmują łącznie przeszło 45% powierzchni województwa pomorskiego. Z uwagi na pracochłonność zadania, wskazanie wartości i ocena zagrożeń krajobrazów w obrębie wyżej wymienionych obszarów chronionych zostały wykonane jeszcze przed wskazaniem krajobrazów priorytetowych, zarówno w ramach prac prowadzonych w Pomorskim Biurze Planowania Regionalnego, a także przy współpracy z odpowiednimi jednostkami Samorządu Województwa Pomorskiego i innymi instytucjami oraz w postaci opracowań zleconych zewnętrznym ekspertom.

W chwili obecnej prowadzone są prace nad uspójnieniem oraz integracją wyników tych prac, a także przystąpieniem do identyfikacji zagrożeń dla krajobrazów priorytetowych w lokalizacjach dotychczas nie objętych tymi analizami.

Dalsze kroki w pracach nad audytem dla województwa pomorskiego

Kolejny etap, czyli sformułowanie zaleceń, rekomendacji i wniosków dotyczących zarządzania krajobrazem zostanie opracowany po ukończeniu prac analitycznych, w szczególności po ocenie zidentyfikowanych krajobrazów oraz wskazaniu ich wartości i zagrożeń dla możliwości ich zachowania. W ramach tego etapu zostaną również zidentyfikowane, w granicach krajobrazów priorytetowych, obszary zabudowane wyróżniające się lokalną formą architektoniczną w podziale na kategorię zabudowy. Dla tych obszarów opracowany zostanie katalog lokalnych form architektonicznych.

Wskazane wyżej etapy obejmują, ujętą jedynie w sposób ogólny, część merytoryczną prac niezbędnych do wykonania w celu przygotowania projektu audytu krajobrazowego. Po opracowaniu wymaganej dokumentacji rozpocznie się proces konsultacji społecznych i opiniowania projektu audytu przez odpowiednie instytucje i lokalne samorządy, zgodnie z art. 38 b ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wyniki audytu będą znajdowały odzwierciedlenie w instrumentach planowania miejscowego, a także będą mogły również wzmocnić istniejące już narzędzia ochrony oraz kształtowania krajobrazu.

Pozostałe inicjatywy realizowane w ramach prac nad audytem

W ramach prac nad audytem Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego prowadzi również działania popularyzatorskie, mające na celu przybliżenie szeroko pojętych zagadnień krajobrazowych mieszkańcom naszego regionu. Najważniejszym z nich jest kampania edukacyjna prowadzona w mediach społecznościowych w ramach profilu AkcjaKrajobraz!, która podejmuje zagadnienia dotyczące dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu oraz zagrożeń istotnych z punktu widzenia ochrony walorów krajobrazu. W ostatnim roku przeprowadzono również badania ankietowe wśród mieszkańców i przedstawicieli samorządów lokalnych dotyczące postrzegania swojego miejsca zamieszkania. Pozostałe działania są związane między innymi z organizowanymi każdego roku obchodami Dnia Krajobrazu, w ramach których prowadzone są zarówno debaty eksperckie, jak i konkursy. Szczegółowe informacje dotyczące realizowanych działań znajdują się na stronie internetowej Biura w sekcji Audyt Krajobrazowy.