Zgodnie z art. 38 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym organy samorządu województwa są zobowiązane do sporządzenia audytu krajobrazowego. W województwie pomorskim jednostką odpowiedzialną za jego przygotowanie jest Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego.

Pomimo szczegółowej procedury sporządzenia audytu krajobrazowego opierającej się na analizach eksperckich i pracach terenowych prowadzonych przez zespół biura, elementem prac nad audytem jest również zaangażowanie społeczności lokalnych i przedstawicieli samorządów gmin. Ich opinie i wskazówki stanowią cenne źródło informacji istotnych z punktu widzenia postrzegania krajobrazu przez lokalne społeczności. W tym celu w ostatnich tygodniach Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego przeprowadziło badania ankietowe dotyczące krajobrazu regionu.

Badanie opinii mieszkańców

Pierwsze z badań było realizowane wśród mieszkańców województwa w okresie od 21 kwietnia do 15 czerwca 2021 roku w formie anonimowej ankiety internetowej. Wzięły w niej udział 2 784 osoby będące mieszkańcami 113 spośród 123 gmin województwa pomorskiego. Zainteresowanie udziałem w badaniu było zróżnicowane w poszczególnych częściach regionu, jednak w odniesieniu do liczby mieszkańców największą aktywnością wykazali się mieszkańcy Gminy Przywidz w powiecie gdańskim, którą reprezentowało niespełna sześć osób przypadających na każdy tysiąc mieszkańców. Dużą aktywnością wykazali się również mieszkańcy Gminy Osiek w powiecie starogardzkim, którą w badaniu reprezentowało analogicznie niewiele ponad pięć osób.

Pytania stawiane w formularzu ukierunkowane były na lokalny kontekst. Odnosiły się w szczególności do tożsamości i swojskości krajobrazu, identyfikowanie się z nim przez mieszkańców oraz przywiązanie do jego specyfiki. To zagadnienia, które trudno byłoby zidentyfikować bez czynnego udziału społeczności lokalnych.

Kto wziął udział w badaniu

W badaniu najchętniej brały udział osoby, które podkreślały swój bezpośredni związek z miejscem zamieszkania. Takie osoby stanowiły 87% wszystkich jego uczestników. Bardzo często były to osoby zamieszkujące oceniane miejsce od urodzenia, stanowiące około jednej trzeciej badanych, lub zamieszkujące dłużej niż dwadzieścia lat, stanowiące około jednej piątej badanych.

Pomimo silnego deklarowanego związku z miejscem zamieszkania, blisko połowa uczestników badania wskazała, że nie uczestniczy w życiu społecznym swojej miejscowości. Zdania w tej sprawie były jednak podzielone, gdyż takie uczestnictwo zadeklarowało 44% badanych. Badani zgodnie zadeklarowali się jednak jako osoby, które są bezpośrednio zainteresowane inwestycjami prowadzącymi do przekształcenia swojego otoczenia. Takie osoby stanowiły aż 91% ogółu uczestników.

Badanie opinii przedstawicieli samorządów lokalnych

Odrębne badanie zostało zrealizowane wśród przedstawicieli samorządów lokalnych. Podobnie jak w przypadku badania realizowanego wśród mieszkańców odbyło się ono w formie ankiety internetowej. Została ona przeprowadzona w okresie od 21 kwietnia do 31 maja 2021 roku i wzięło w niej udział 197 przedstawicieli reprezentujących 110 spośród 123 gmin z terenu województwa pomorskiego. W badaniu tym trzydzieści sześć gmin, czyli aż jedna trzecia biorących udział w badaniu, było reprezentowanych przez dwóch lub więcej przedstawicieli. Przedstawiciele samorządów lokalnych podzielili się swoją wiedzą na temat cech charakterystycznych gminy, w której pracują. Przybliżyli również miejsca, które w ich ocenie można uznać za symbol gminy oraz ustosunkowali się do potrzeby i form ochrony krajobrazów szczególnie cennych znajdujących się na ich terenie.

W ocenie przeważającej części biorących udział w badaniu gmin dominuje przekonanie o występowaniu na terenie reprezentowanej gminy szczególnych walorów, które wyróżniają ją na tle innych jednostek samorządu terytorialnego. Takie stanowisko zaprezentowało aż 72% gmin. Wśród przykładowych wskazań znalazło się przede wszystkim nadmorskie położenie, walory naturalne i krajobrazowe, historyczna architektura oraz wysoki potencjał turystyczny. Zdecydowana większość, bo aż ponad dwie trzecie samorządów, była również w stanie wskazać konkretne miejsca i lokalizacje stanowiące symbol gminy. W większości przypadków były to miejsca i obiekty stanowiące ich turystyczne wizytówki.

Odmienne stanowiska dotyczyły negatywnego wpływu na krajobraz. W generalnym ujęciu aż w dwóch trzecich gmin biorących udział w badaniu przeważały opinie o braku takich elementów, a w przypadku ich występowania najczęściej wymieniano zaniedbane budynki, niespójną zabudowę, niezagospodarowane tereny, zdewastowaną przestrzeń publiczną, sezonową zabudowę w reprezentacyjnych częściach miejscowości, a także zły stan techniczny infrastruktury komunalnej.

Ponad 80% gmin biorących udział w badaniu potwierdziło występowanie na swoich terenach cennych krajobrazów, z czego ponad połowa nie miała wątpliwości co do ich występowania i szczególnego charakteru. Po części miejsca te identyfikowano ze wskazywanymi symbolami gminy. Jednocześnie prawie wszystkie uczestniczące w badaniu gminy zadeklarowały, że wskazane przez nie cenne obszary są obecnie objęte jedną z form ochrony przyrody (68%), zabytków (55%) czy też zapisami obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (44%). Jedynie pięć gmin potwierdziło brak ustanowienia form ochrony dla wskazanych przez siebie cennych krajobrazów.

Samorządy lokalne biorące udział w badaniu podkreślały jednocześnie, że dużym zagrożeniem dla ochrony i zachowania najcenniejszych krajobrazów są między innymi rozlewanie zabudowy (19%), inwestycje infrastrukturalne (14%), brak ustanowienia form ochrony przyrody (14%) lub form ochrony zabytków (9%), rozwój turystyki (9%), a także brak obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W mniejszym stopniu jako zagrożenie uznawano naturalne procesy zachodzące w środowisku lub działalność rolniczą i leśną. Połowa gmin biorących udział w badaniu dostrzega jednak potrzebę ustanowienia dodatkowych narzędzi ochrony krajobrazu.